Εικόνες με την υπογραφή ‘Χειρ Αγγέλου’

Ο Άγγελος, εμβληματική καλλιτεχνική προσωπικότητα της Κρητικής ζωγραφικής του πρώτου μισού του 15ου αιώνα, συγκαταλέγεται στους πιο διάσημους καλλιτέχνες της εποχής εξαιτίας της υψηλής ποιότητας της δουλειάς του, η οποία τεκμηριώνεται από τα τριάντα και πλέον σωζόμενα ενυπόγραφα έργα του. Οι δημιουργίες του σφράγισαν την κρητική ζωγραφική και του χάρισαν μεγάλη υστεροφημία.

Στόχος του ερευνητικού προγράμματος, που σχεδιάστηκε και χρηματοδοτήθηκε από το Μουσείο Μπενάκη, ήταν να καταγραφεί και να αναλυθεί λεπτομερώς μέσα από ένα σύνολο ενυπόγραφων έργων η τεχνική του ζωγράφου, ώστε αφ’ ενός να κατανοηθεί καλύτερα η τεχνογνωσία των ζωγράφων της εποχής και αφ’ ετέρου να διαγραφούν με μεγαλύτερη σαφήνεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παραγωγής αυτού του μεγάλου καλλιτέχνη. Είναι η πρώτη φορά που εκπονείται και δημοσιεύεται ανάλογη συνθετική μελέτη για έλληνα ζωγράφο με την αξιοποίηση μεθόδων που έχουν εφαρμοστεί για τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της δυτικής αναγέννησης.

Σημαντικός αριθμός πληροφοριών σχετικών με τα υλικά και τον τρόπο κατασκευής των έργων, τη σχεδίαση, τις ιδιαίτερες τεχνικές του πλασίματος και τον τρόπο χρήσης του χρώματος από τον καλλιτέχνη, καταγράφονται με την εφαρμογή σύγχρονων φωτογραφικών και αναλυτικών μεθόδων. Χάρη σε αυτές παρέχονται αδιαμφισβήτητα τεχνολογικά τεκμήρια για την τέχνη του Αγγέλου, ο οποίος βασιζόμενος στην Παλαιολόγεια παράδοση και δεχόμενος επιρροές από τη δυτική ζωγραφική, έθεσε τα θεμέλια για τη διαμόρφωση Κρητικής σχολής ζωγραφικής.

Τα πορίσματα είναι αποτέλεσμα διεπιστημονικής συνεργασίας μεταξύ τεσσάρων φορέων: των Εργαστηρίων Συντήρησης του Μουσείου Μπενάκη και του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου της Αθήνας, του Διαγνωστικού Κέντρου Έργων Τέχνης ‘Ορμύλια’ και του Εργαστηρίου Φυσικών και Ραδιοχημικών Τεχνικών του Τμήματος Συντήρησης Έργων Τέχνης του Τ.Ε.Ι. της Αθήνας. Η έκδοση περιλαμβάνει τέσσερις μελέτες οι οποίες εισφέρουν, κάθε μία από την δική της οπτική, νέα στοιχεία για την τέχνη του Αγγέλου και τη διαδικασία παραγωγής εικόνων από το εργαστήριό του. Τα κείμενα τεκμηριώνονται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Η Καλυψώ Μιλάνου, η Χρύσα Βουρβοπούλου, η Λένα Βρανοπούλου και η Αλεξάνδρα Καλλιγά, συντηρήτριες εικόνων του Μουσείου Μπενάκη ανέλαβαν τη συστηματική καταγραφή της τεχνικής, των υλικών και του ζωγραφικού τρόπου του συνόλου των έργων και τη συγκριτική τους μελέτη, με εξέταση τους στο ορατό, υπέρυθρο και υπεριώδες φάσμα, παρατήρηση της ζωγραφικής επιφάνειας μέσω στερεομικροσκοπίου, μικροδειγμάτων χρώματος, υφάσματος και ξύλου καθώς και ακτινογράφιση των έργων. Οι πληροφορίες αυτές, συνδυαζόμενες με το σύνολο των αναλυτικών δεδομένων που συγκεντρώθηκαν, οδήγησαν στον προσδιορισμό ιδιαίτερων κατασκευαστικών γνωρισμάτων των έργων, στην καταγραφή του προσχεδίου και των τεχνικών χρήσης του χρώματος από το ζωγράφο. Σε επίμετρο, συγκεντρώθηκαν, επιλεγμένα αποσπάσματα από αρχειακές πηγές του 15ου και 16ου αι., στα οποία γίνεται αναφορά σε υλικά που χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί ζωγράφοι της εποχής.

Την επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών στην παθολογία της εικόνας Παναγία Καρδιώτισσα, μελέτησε η Τζένη Περδικάρη, συντηρήτρια εικόνων του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου Αθηνών Κατέγραψε επίσης ζητήματα που αφορούν ειδικότερα στο δίκτυο ρωγμών του έργου και παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον, δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός εικόνων του ζωγράφου εμφανίζει το χαρακτηριστικό αυτό τύπο ρωγμάτωσης.

Η Μοναχή Δανιηλία, χημικός-αγιογράφος, ο Ιωάννης Καραπαναγιώτης και η Ελπίδα Μινοπούλου, χημικοί μηχανικοί και ο Κωνσταντίνος Ανδρικόπουλος, φυσικός, του Διαγνωστικού Κέντρου Έργων Τέχνης ‘Ορμύλια’, ανέλαβαν τον προσδιορισμό των οργανικών και ανόργανων υλικών της προετοιμασίας και των χρωματικών στρωμάτων σε επιλεγμένα μικροδείγματα των έργων με την εφαρμογή οπτικής μικροσκοπίας, εκλεκτικού χρωματισμού, φασματοσκοπίας μFTIR και μRaman και υγρής χρωματογραφίας.

Τέλος η Αθηνά Αλεξοπούλου, χημικός μηχανικός και η Αγάθη Καμινάρη, συντηρήτρια έργων τέχνης, εφαρμόζοντας υπέρυθρη ανακλαστογραφία, μελέτησαν διεξοδικά την εικόνα Άγιος Γεώργιος του Μουσείου Μπενάκη. Συνέλεξαν πληροφορίες σχετικές με το προσχέδιο, το είδος και τις αναμείξεις των χρωστικών, την επαλληλία των χρωματικών στρωμάτων και κατέγραψαν τον ιδιαίτερο τρόπο του πλασίματος και του χειρισμού των χρωμάτων.

Με την προσπάθεια αυτή επιχειρείται η πλήρωση ενός μικρού μέρους του ελλείμματος τεχνολογικών πληροφοριών σχετικών με τη μεταβυζαντινή ζωγραφική. Πληροφορίες που, πέραν της γνώσης καθαυτής των έργων, κατά την εποχή δημιουργίας τους, μπορούν να συμβάλλουν στην επίλυση ζητημάτων χρονολόγησης, απόδοσης, ακόμη και αυθεντικότητας, που συχνά απασχολούν τους ιστορικούς της τέχνης. Παράλληλα, γίνεται μία πρώτη προσέγγιση της τεχνολογίας των εικόνων της εποχής αυτής στην Κρήτη, η οποία έχει μελετηθεί μέχρι σήμερα, πολύ αποσπασματικά.

Τίτλος : Εικόνες με την υπογραφή ‘Χειρ Αγγέλου’. Η τεχνική ενός Κρητικού ζωγράφου του 15^ουαι.
Επιμέλεια : Καλυψώ Μιλάνου, Χρύσα Βουρβοπούλου, Λένα Βρανοπούλου, Αλεξάνδρα Ελένη Καλλιγά
Γλώσσα : Ελληνικά / Αγγλικά
Χρόνος έκδοσης : 2008
Εκδότης : Μουσείο Μπενάκη
ΙSBN : 978-960-476-016-9
Αρ. σελίδων : 188
Διαστάσεις : 27Χ25 εκ.
Αρ. Εικόνων : 115
Χαρτόδετο

Μουσείο Μπενάκη
Εργαστήριο Συντήρησης
Ησιόδου 6
Αθήνα 106 74
Τηλ.: 210-7214524
210-7258790

Email:
milanou@benaki.gr
vourvopoulou@benaki.gr
vranopoulou@benaki.gr
kalliga@benaki.gr